Slike stranica
PDF
ePub

Die Urkunden Karls d. Gr. für
Bremen und Verden.

Von

M. Tangl.

Die Unechtheit der Urkunden, durch die Karl d. Gr. angeblich am 29. Juni 786 und 14. Juli 788 die Gründung der Bisthümer Verden und Bremen verbrieftc (Mühlbacher Nr. 263 und 286), steht heute ausser Zweifel; ebenso ist das nahe Verhältnis beider Fälschungen zu einander längst erkannt 1). Wenn ich daher an der wiederholt erörterten Frage neuerdings rühre, so geschieht dies aus dem Grund, weil ich als Mitarbeiter bei der Bearbeitung der Karolinger-Urkunden für die Ausgabe in den Monumenta Germaniae Gelegenheit hatte, mich mit den Ueberlieferungsformen beider Urkunden näher zu befreunden, und dabei zu neuen Ergebnissen für die Entscheidung des Prioritätsverhältnisses der beiden Fälschungen gelangt zu sein glaube.

Ich beginne damit, dass ich zunächst die weitgehende Uebereinstimmung der Bremer Urkunde (B) mit der Verdener (V) veranschauliche, wobei ich mich bei Hervorhebung derselben durch gesperrten Druck nicht auf unbedingte Gleichheit der Wortformen steife.

[blocks in formation]

Si domino deo exercituum succurCum domini nostri Jesu Christi virrente in bellis victoria potiti tute favente bellorum victoriam in illo et non in nobis glo- nuper potiti fuerimus, si graciarum riamur, et in hoc seculo pacem in immensum actione in ipso et

1) Für Anführung der Drucke und älteren Literatur verweise ich auf Mühlbacher 1. c. und Hasse, Schleswig-Holstein-Lauenburgische Regesten und Urkunden 1, 1 Nr. 1.

L

V.

B. et prosperitatem et in futuro non in nobis gloriamur et paperpetuae mercedis retributionem nos promereri confidimus.

cem in pręsentiarum et regni prosperitatem, in futuro autem pro meritis nos donari supernę mercedis perpetuitate non diffidimus.

Quapropter noverint omnes Christi Quapropter notum sit omnibus fideles, quod Saxones quos pro- fidelibus in Christo, quod Saxones, genitoribus nostris ob suae per- qui hactenas deo etnobis ob suę tinatiam perfidiae semper pertinaciam perfidię semper indomabiles ipsique deo et cervice indomabili et rebelles nobis tamdiu rebelles, quousque obsecundare detrectarunt, modo tanillius non nostra virtute ipsos et dem aliquando virtute Christi probellis vicimus et ad baptismi piciante bellorum instancia vicimus gratiam deo annuente perduxi- et ad baptismi graciam divina mus, pristinae libertati donatos et miseracione perduximus et genomni nobis debito censu solutos, pro tes, quę dominum glorię non noveamore illius, qui nobis victoriam rant et regna, que nomen domini non contulit, ipsi tributarios et sublega- invocaverant, in lege domini meditari les devote addiximus, videlicet ut die ac nocte adiudicavimus et qui qui nostrae potestatis iugum hacte- huc usque iugum Christi ferre minus ferre detrectaverunt, victi iam nime contendebant, domino nostro deo gratias et armis et fide domino Jesu Christo et sacerdotibus ac salvatori nostro Jesu Christo eius omnium iumentorum et sacerdotibus eius omnium suorum et fructuum terre et suorum iumentorum et fruc-omnis agriculturę decimas et tuum tociusque culturae de- nutriturę simul in unum divicimas ac nutriturae divites tes et pauperes secundum caac pauperes legaliter con- nonicam assertionem et legalem stricti persolvant. caucionem constricti de cetero

persolvant.

Proinde omnem terram eorum Terram autem eorum secunantiquo Romanorum more in dum antiquum Romanorum provintiam redigentes et in- morem in provinciam rediter episcopos certo limite gentes et in epischopatus disterminantes, septentrio- certo termino distribuentes nalem illius partem, quae et quandam aquilonarem illius piscium ubertate ditissima et peco- partem domino nostro Jesu Christo ribus alendis habetur aptissima, pio et sanctissimę eius genitrici devoChristo et apostolorum suorum prin- tissime obtulimus et in loco cipi Petro pro gratiarum actione de- Fardium vocato super Aleram vote optulimus sibique in Wig- fluvium in pago qui dicitur Sturmi modia in loco Bremon vocato aecclesiam et cathedram epissuper flumen Wirraha eccle- copalem statuimus et Mogunsiam et episcopalem statui- ciensis aecclesiae archiepiscopatui inmus cathedram.

Huic parrochiae decem pagos subiecimus, quos etiam abiectis eorum

terventu Lullonis illius metropolis aecclesiae episcopi eam subiecimus.

B.

V.

antiquis vocabulis et divisionibus in duas redegimus provintias his nominibus appellantes, Wigmodiam et Lorgve.

Insuper ad praefatae con- Insuper etiam ad prefatę structionem ecclesiae in su-structuram aecclesiae in mepradictis pagis septuaginta man-morato pago go CC mansos et quicsos cum suis colonis offerentes quid ad ipsos mansos iure ac legitocius huius parrochiae incolas time pertinere videtur, cum domibus decimas suas ecclesiae suo-et edificiis mancipiis campis pratis que provisori fideliter persol- silvis cultis et incultis aquis aquavere hoc nostrae maiestatis rumve decursibus viis et inviis exi

praecepto iubemus donamus et confirmamus.

tibus et regressibus obtulimus et tocius huius diocesis incolas divites ac pauperes decimas suas eidem aecclesiae suoque dispensatori persolvere nostrę regię maiestatis precepto firmiter iubemus et iubendo precipimus et legali sanctione confir

mamus.

Adhuc etiam summi pontificis et universalis papae Adriani praecepto nec non et Mogonciacensis episcopi Lullonis omniumque qui affuere pontifi- pontificis et universalis papę

Ut autem hec confirmacionis sentencia oblacionisque donacio rata et inconvulsa et omni evo intransibilis permaneat, ex precepto summi Adriani nec non Mogunciensis archiepiscopi Lulloniset omnium qui in ibi aderant sanc

cum consilio eandem Bremensem ecclesiam cum omnibus suis appendiciis Willehado probabilis vitae viro coram deo et sanctis eius torum pontificum et catholicorum commisimus. Quem etiam primum sacerdotum et Alcquini insignis preeiusdem ecclesiae tertio idus iulii dicatoris racionis consilio supra consecrari fecimus episcopum, ut memoratum sanctę dei genitricis aecpopulis divini semina verbi clesiam cum omnibus appendisecundum datam sibi sapien-ciis et donativis Suitberto sanctę tiam fideliter dispensando et no- conversacionis viro et inmortalis mevellam hanc ecclesiam canonico moriae coram deo et apud homiordine et monasteriali competentia nes commisimus. Quem quidem utiliter instruendo interim plantet in agro dei laborantem primum eidem et riget, quousque precibus aecclesiae bonum militem Jesu Christi sanctorum suorum exoratus prefecimus, ut populo adhuc rudi incrementum detomnipotens verbi dei semina messem dein

deus.

Innotuit etiam isdem venerabilis vir serenitati nostrae eam quam diximus parrochiam propter barbarorum

ceps latura secundum dispensatam sibi sapientiam tamquam fidelis servus ot prudens in domo dei administraret et canonica ordinatione

[blocks in formation]

infestantium pericula seu varios even- et competenti et aecclesiastica institus, qui in ea solent contingere, ad tucione aecclesiam sibi delegatam

sustentacula sive stipendia dei servorum inibi deo militantium minime sufficere posse.

Quam ob rem quia deus omnipotens ingente Fresonum sicut et Saxonum ostium fidei aperuerat, partem praenominatae regionis videlicet Fresiae, quae huic contigua parrochiae esse dinoscitur, eidem Bremensi ecclesiae suoque provisori Willehado episcopo eiusque successoribus perpetualiter delegavimus retinendam.

tam novellam plantaret atque rigaret, donec oracionibus servorum suorum fidelium interpellatus omnipotens deus incrementum daret.

Et quia casus praeteritorum Verumtamen quia casus precautos nos faciunt in futu- teritorum prescios et cautos rum, ne quis, quod non optamus, nos re reddunt futurorum, ne aliquam sibi in eadem dio- quis sibi aliquam in eadem cesi usurpet potestatem, certo diocesi avertendo regulam ascrieam limite fecimus terminari. bat usurpative potestatem, certo eam limite fecimus ter

minari.

Auch die Namen in den nun folgenden ausführlichen Grenzbeschreibungen decken sich, soweit es sich um die gemeinsame Grenzlinie beider Diöcesen zwischen Elbe und Weser handelt, vollständig, nur dass die Grenzangabe in der Bremer Urkunde von Ost nach West, in der Verdener dagegen von West nach Ost vorschreitet:

Albiam fluvium, Liam, Steinbach, Wirraham fluvium, Faristinam, Hasalam, Wimarcham, Sneidbach, Bicinam usque in Wiemenam, a WieOstam, Mulimbach, Motam, paludem mena in paludem que dicitur Caldenquae dicitur Sigefridismor, Quistinam, bach, deinde usque quo perveniatur Chissenmor, Ascbroch (Asborch) 1), ad Hostam, ab Osta Uternam, BiuerWissebroch (Wiseborch), Bivernam, nam, Wissenbroc, Asbroc, Chissenmor, Uternam iterumque Ostam, ab Osta

vero usque quo perveniatur ad paludem quaedicitur Chaltenbach (Caldenbach), deinde paludem ipsam usque in Wemmam (Wempnam) fluvium, a Wemma (Wemna) vero Bicinam, Faristinam (Frastinam) usque in Wirraham fluvium.

Quistinam, Motam, paludem quae dicitur Sigefridesmor, Mulenbach, iterumque Ostam, Sneidbach, Wimarcam, Hasulam, Steinbach, Liam fluvium qui absorbetur ab Albia fluvio.

1) Die Namensformen gebe ich nach der von Waitz besorgten Neuausgabe Adams von Bremen in den SS. rr. Germanicarum, in Klammern füge ich die Varianten aus dem Bremer Chartular s. XIV. bei.

[blocks in formation]

Eet ut huius donationis Eet ut hec auctoritas huius ac circumscriptionis auctori- donacionis et circumscriptiotas nostris futurisque temporibus nis nostrę in dei nomine firmiorem domino protegente valeat inconvulsa et pleniorem obtineat vigorem èt manere, manu propria subscrip- nostris et futuris temporibus a fidesimus et anuli nostri impres- libus Christi verius credatur et dilisione signare iussimus.

[blocks in formation]

gentius observetur, manu propria subscripsimus et sigilli nostri impressione assignari iussi

mus.

Signum domini (M.) Caroli regis invictissimi.

Lullo archiepiscopus Mogunciensis recognovi. Hildebaldus archiepiscopus Coloniensis et sacri palacii capellanus recognovi. Amalharius Treuerensis archiepiscopus recognovi.

Data pridie idus iulii anno doData III. kal. iulii anno domiminicae incarnationis septin- nicae incarnacionis DCCLXXXVI, gentesimo octogesimo octavo, indic-indictione XII 1), anno autem tione duodecima, anno autem regni domini Caroli XVIIII; regni domni Karoli vicesimo actum Moguncie; feliciter amen. primo; actum in palatio Nemetensi ;

feliciter amen.

So enge sich die Fassungen beider Urkunden berühren, so bestimmt stehen sie sich der Tendenz nach gegenüber, so dass die Annahme gleichzeitiger Entstehung durch ein und denselben Fälscher ganz ausgeschlossen ist; es bleibt nur die andere, in der einen Fälschung die Quelle für die spätere zweite zu sehen. Der Versuch, dieses Quellenverhältnis auf Grund der zahlreichen Parallelstellen beider Urkunden zu entscheiden, ist bisher nicht geglückt. So erklärte Sickel 2), „er vermöge nicht zu sagen, ob der ersten Fälschung für Bremen oder der für Verden die Priorität zuzuerkennen sei. Stilistisch verhalten sich beide Stücke so zueinander, dass ebensogut das Bremer aus dem Verdener abgeleitet sein kann als umgekehrt." Er nimmt gemeinsame, vielleicht auf Halberstadt zurückführende Quelle an. Aehnlich äusserte sich Dehio 3), die Priorität der Bremer vor der Verdener Fälschung lasse sich nicht bis zur Evidenz erweisen".

1) Die Indiktionszahl mit lichterer Tinte auf Rasur.

2) Acta Carol. 2, 394.

3) Gesch. d. Erzb. Hamburg-Bremen, 1, krit. Ausführ. 49.

« PrethodnaNastavi »