Slike stranica
PDF
ePub

Dieses Recht könne unmittelbar von dem Volke ausgeübt werden in den Ländern, welche keine höhere Autorität anerkennen: ") in den anderen aber könne die endgültige Absetzung des Tyrannen nur von der souveränen Autorität, durch ordnungsmässigen Prozess und in richtiger Form hergestellte Verurteilung erwirkt werden, "4) denn es ist klar, dass nur dieselbe Autorität, in deren Namen die Gewalt unrechtmässig ausgeübt worden ist, auch diese Gewalt wieder entziehen kann. In diesen Ländern also besteht das Erhebungsrecht des Volkes gegen den Tyrannen ex parte exercitii nur in dem Rechte, von der souveränen Autorität ein Absetzungsurteil verlangen.") Diese Autorität könne Diese Autorität könne auch natürlich den Tyrannen als einen öffentlichen Feind ausrufen, und, da ein solches Ausrufen einem Todesurteil gleichwertig ist, so könne natürlich jeder Mann in diesem Falle den Tyrannen ungestraft töten: wenn sich aber das höhere Urteil auf die Absetzung beschränkt, so dürfe Niemand gegen ihn die Hände erheben.") Auch in den Ländern, welche keine souve

zu

73) De Tyranno c. 2. § 14:,,... Civitas vero que superiorem alium non agnoscat, abrogare sine dubitatione potest imperium presidentis et ipsum expellere iusta que subsistente causa fas erit occidere sicut libet .

[ocr errors]

74) De Tyranno c. 2. § 13:,,. . . quod a superiore deponi valeat atque puniri, nullum crediderim denegare dummodo rite processum fuerit et legitime iudicatum . ."; § 19: ut indistincte non liceat in tyrannum manus inicere nec an tyrannidem exerceat sit concessum cuilibet declarare...“; § 20: ... precedere debeat superioris sententia, si potest adiri, vel decretum, si desit, principantis auctoritatis expectari . . ."; § 21:,,. . . non debet unus, non debent et plures citra principis auctoritatem institutum vel populi placitum ordinavit . .

[ocr errors]

statum quem vel legitimum auctoritate propria perturbare

. . ."; § 25:,,. . . . Non potest enim morte dignus et publice criminosus iure a quolibet interfici; sed solum superioris edicto forma que que fuerit publicis legibus ordinata quam qui dimiserit reus erit . . .“

75) De Tyranno c. 2. § 24:,,... Et quis erit qui sine licentia publica, sine imperatore vel duce, se iuste putet etiam ad liberandam patriam arma movere ? ...; id.:,, . . . auctoritate superioris . . . facienda sunt hec, non affectione propria presumenda . . . etc.

[ocr errors]

76) De Tyranno c. 2. § 13:,,... Quem si superior vel alius auctoritatem habens iudicaverit hostem, impune pelli poterit et occidi: per sententiam

räne Autorität anerkennen, umfasst aber das selbständige und direkte Erhebungsrecht des Volkes nicht ein unbeschränktes Tyrannenmordsrecht. Wenn der Wille der Mehrheit sich durch eine Volkserhebung nicht offenbar macht, ist es dem Einzelnen oder den Einzelnen gar nicht erlaubt — ausser irgend einigen ausserordentlichen Fällen, wo die Einzelnen das Recht eine private tödliche Beleidigung gegen den Tyrannen zu rächen haben") - sich gegen eine Regierung zu erheben, welche von die Mehrheit ruhig erduldet und durch stillschweigende Zustimmung bestätigt wird.") Denn der Wille der Einzelnen muss sich nicht an die Stelle des Willens der Mehrheit setzen, und man kann keine Tyrannis exercitio begreifen, welche nicht dem Willen der Mehrheit gegenüber steht.") Und die Häufigkeit solcher Tyrannenmorde beweist gar nicht, dass der Tyrannenmord gewöhnlich erlaubt und lobenswert sei.80)

11. In diesem Falle wird auch nicht der Tyrannenmord dadurch geheiligt, dass der Mörder die Absicht hätte, das Volk in seine Freiheit wieder einzusetzen.81) Denn erstens, ist Nie

vero depositus absque superioris licentia nec exigi debeat nec interfici nec offendi ...

[ocr errors]

77) De Tyranno c. 2. § 20:,,. . . . Deprehensum autem cum coniuge vel filia in adulterio tyrannum non minus licebit occidere quam interficere liceat magistratum . .

66

78) De Tyranno c. 2. § 21:,,... Licet enim tyrannus maior pestis sit quam aliqua que possit in populi vel rei publice corpus insurgere, non debet tamen unus, non debent plures citra principis auctoritatem aut populi statum quem legitimum institutum vel populi placitum ordinavit vel obedientia vel tacitus aut expressus consensus induxerit auctoritate propria perturbare. . .“ 79) De Tyranno c. 2. § 21:,,. . . . Presumptuosum enim imo superbum ceteris patientibus contra dominantem insurgere sit Nero licet sit Ecerinus sit Phalaris vel Busiris . . ." etc.

[ocr errors]

80) De Tyranno c. 2. § 16: sed cedium ista frequentia non concluditur quod iuste dici possint aut debeant reputari: aliud est enim occisum aliquem esse, aliud iure cesum

66

[ocr errors]

81) De Tyranno c. 2. § 21: Et licet contingit eversionem tyrannorum a populo comprobari, licet summa felicitas liberatis quesita sit et liberatori vel liberatoribus summa laus premiis etiam immortalibus cumulata, principium tamen, si iusta defuit ratio, fuit iniustum. Sed prosperum ac felix scelus virtus vocatur..."; § 24: Et quis erit qui sine licentia publica...

99...

mand verpflichtet, den Nutzen seines Vaterlandes durch ein Verbrechen zu fördern,*) und zweitens, wenn das Volk nicht mehr frei sein wünscht, oder in der Herrschaft eines einzigen seinen Vorteil findet, darf Niemand sich dem Willen oder dem Nutzen des Volkes entgegenstellen.) Die Freiheit ist ein zu gefährliches Geschenk für ein Volk, welches sie nicht verlangt oder sie nicht verdient.84) Nach einer langen Zeit von Bürgerkriegen kann sehr oft die Rettung des Vaterlandes nur in der absoluten und auch despotischen Regierung eines Alleinherrscher liegen.85) se iuste putet etiam ad liberandam patriam arma movere..." vgl. o. 2. § 14: Civitas... que superiorem alium non agnoscat. . . . potest... ipsum expellere, i u s taque subsistente caus a fas erit occidere . 92) De Tyranno c. 2. § 22: Si iuste tyrannum conficiens omni laude cumulandus et celebrandus est, sic iniuste dominum licet inique regentem occidens omni supplicio omnique pena dignissimus dici debet. Nam licet quilibet patrie sit obnoxius, ut etiam vitam debeat saluti rei publice dedicare, nullum tamen vinculum nullaque obligatio cogit, ut aliquid licet utile rei publice cognoscatur debeat cum scelere procurari.

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

99...

[ocr errors]

83) De Tyranno o. 2. § 24: „,... Non ponat igitur aliquis animam suam in manu sua nec de voluntate sua faciat rationem, et in dominum suum, licet etiam tyrannum se gerat, insurgat: auctoritate superioris aut populi facienda sunt hec non affectione propria presumenda..."; § 21: Presumptuosum ... est ceteris patientibus contra dominantem insurgere..."; c. 4. §8:,,... Nonne debemus patrie quidquid possumus? . . . Et quid maius quidque divinius exhiberi potest patrie quam ipsam eximamus miseriis servitutis ? . . . Cul quidem obiectioni respondeat optimus princeps divus Augustus . . . Qui presentem statum civitatis mutari non optat et civis et vir bonus est § 9:..,,Tot quidem calamitates sequi solent totque scandala concitari, cum status reipublice commutatur, quod omnia satius tollerari sit quam in mutationis periculum devenire . . .“

[ocr errors]

99...

[ocr errors]

84) De Tyranno c. 4. § 12: Vanam nullumque felicem exitum habituram spem reipublice concipiebas. . ." etc.; § 14: Magna belua imperium est et que non facile possit ad arbitrium flecti vel regi . . .“ etc.; § 17: ,,... Nam illa quam diligebas politia vel aristocratia malorum remedium. . ."

85) DeTyranno c. 4. § 10:,,... Quem portum tamdiu tempestatibus iactate navicule videbas offerri, nisi quam ad unius victoris arbitrium pro victorie freno victeque partis securitate respublica redigeretur"..." etc.; n. c. 4. §17:,,.... Si fuisset enim vobis, Cicero, princeps unus numquam inter vos civile bellum tantaque discordia succrevisset. Potuit, immo debuit vos docere Syllanorum temporum vastitas proximaque dissensio ad illa tollenda necessarium fuisse monarcham, in quem ordine debito totum corpus rei publice

[ocr errors]

Und es ist auch nicht wahr, vom theoretischen Gesichtspunkte aus, dass die republikanische Regierungsform der monarchischen vorzuziehen sei. Die Monarchie ist dagegen die beste Regierungsform") wenn natürlich der Monarch kein Tyrann ist, weil sie die einzige Form ist, welche der Einheit des göttlichen Wesens und der Schöpfung am nächsten steht;") welche den Willen der Mehrheit, und nicht nur den Willen einziger Parteien wirklich und am besten vertreten kann;88) welche endlich am besten dem Gesetz der Natur entspricht, die Einige zu dienen und Andere zu herrschen geschaffen hat.")

dirigeretur. . . Ut nedum utile sed necessarium fuerit ad unum principemdevenire, in cuius manibus tot rerum motus et animorum contrarietates iustitia et equitate regnantis simul discerent convenire atque coalescere . . § 18: Quod si factum in Octavio non fuisset numquam romana rabies quievisset; numquam fuisset finis malis ceptumque civile certamen ad confectionem ultimam romani nominis processisset..." Das ganze c. 4. ist zu lesen.

86) De Tyranno c. 4. § 14:,,. . . . Sed . . . nullus ne est reipublice status in monarchia? Nullam ne Roma rempublicam habuit, donec sub regibus fuit? Nullam ne post Cesarem habitura fuit sub alicuius quemvis sanctissimi principis dominatu? Nonne politicum est, et omnium sapientium sententiis diffinitum monarchiam omnibus rerum publicarum condicionibus preferendam, si tamen contingat virum bonum et studiosum sapientie presidere? Nulla libertas maior quam optimo principi cum iusta precipit obedire...; § 16: .. Scis inter species principandi tam natura quam ordine subditorum utilitate necessitateque rerum omnibus antecedere monarchiam ? ..

[ocr errors]
[ocr errors]

66

87) De Tyranno c. 4. § 15: Quod si nichil divinius et melius quam mundus regitur uno solo presidente deo, tanto melius est humanum regimen, quanto propinquius ad illud accedit. Illi vero similius esse non potest quam unico principante . . .'

[ocr errors]
[ocr errors]

88) De Tyranno c. 4. § 15: Nam et multorum regimen nichil est nisi in unam sentenciam conveniat multitudo: siquidem nisi precipiat unus et ceteri pareant, non unum erit, sed plura regimina. . .

[ocr errors]

66

Natura quidem exigit, ut cum

89) De Tyranno c. 4. § 16: aliqui nati sint servire et aliqui principari quo debite proportionis equalitas inter omnes observetur quod ad meliorem perveniat principatus . . .

[ocr errors]

Kap. IV.

Die Verhältnisse der Lehre Coluccios mit der früheren publizistischen Überlieferung und mit dem gleichzeitigen italienischen Staatsrechte.

12. Wer auch nur einigermassen die publizistische Literatur des Mittelalters kennt, dem ist es gewiss gar nicht schwer, die Quellen der Lehre festzustellen, die ich in den vorigen Seiten aus der Behandlung Salutatis herauszuziehen und darzubieten versucht habe. Trotz der unvermeidlichen Wiederholung mehrerer durch Überlieferung übermittelter Begriffe, die der Leser sofort erkennt, ist immerhin dieser Lehre eine grössere und mächtigere Originalität eigen, als vielleicht ein oberflächliches Urteil ergeben könnte.

§ 1o.

Der allgemeine Tyrannisbegriff in der publizistischen Überliefeung bis Bartolus.

13. Die Eigenart des Gedankens unseres Verfassers beginnt schon sich offenbar zu machen betreffend den allgemeinen Tyrannisbegriff und die positive Definition des Tyrannen. Um diese Behauptung richtig zu erklären, ist es aber nötig, dass wir kurz nachzuforschen versuchen, was für einen Tyrannisbegriff die dem Verfasser unmittelbar vorangehende literarische und publizistische Überlieferung und der allgemeine Gebrauch des Wortes seiner Zeit ihm darbieten konnten. Sei es uns deshalb hier gestattet etwas weiter, von der Entwicklung des Tyrannisbegriffes, nämlich in der griechischen und lateinischen Literatur, auszuholen.

1o. Der allgemeine Tyrannisbegriff bei den griechischen und lateinischen Schriftstellern.

14. Wie bekanntlich, fand Zeller schon vor mehreren Jahren, mehr durch Intuition als wirklich auf Grund von Beweisen, dass der Tyrannisbegriff in der Geschichte des griechischen politischen und staatsrechtlichen Bewusstseins zwei verschiedene und ganz bestimmte Phasen gehabt hat, und be

« PrethodnaNastavi »