15 zwischen Cicero dit:,,sed tamen quare acciderit ut ex meis superioribus litteris id suspicareris, quod scribis, nescio. Quid enim in illis fuit preter 10 querelam temporum, que non meum animum magis sollicitum habent quam tuum ?"89) Et post pauca:,,Illud miror adduci potuisse te, qui me penitus nosse deberes, ut existimares aut me tam improvidum, qui ab excitata fortuna ad inclinatam et prope iacentem desciscerem, aut tam inconstantem, ut collectam gratiam florentissimi hominis effunderem a meque ipse deficerem et, quod initio semper fugi, civili bello interessem."90) Et post plura:,, Quod cum ita esset, nil tamen unquam de pro§ 6. fectione nisi vobis approbantibus cogitavi:"91) Nec multis locis Verhältnisse tacuit amicitiam quam cum Cesare habuisset.92) Extant inter eos mutue familiares et amicabiles epistulae.93) Multis in locis während des Bürgerkrieges. de Cesaris beneficentia et virtutibus loquitur, et se causam eius in Senatu fovisse testatur. Nec invenies apud Ciceronem, preter principatum et bella civilia, quicquam Cesaris illaudatum. Quid autem de Pompei sentiret exercitu, quid de pompeiana victoria vincentiumque minis, quantumque de ipsorum insolentia crudelitateque suspitionis et formidinis concepisset, multis in locis aperit et testatur.94) Nam quod supra rettu§ 7. limus ex verbis Arpinatis nostri de Cesaris principatu, nonne, cum inquit eum id sibi opinionis errore finxisse, maxima culpa penitus nosse; S nosce; G extimares. 15. S descisscerem. 16. Ma me apud Ciceronem invenies. 3. P V beneficencia. 5. P quitquam. 6. PV Pompeii. 7. P vincenciumque. 89) Wörtlich aus M. T. Cicero, Ad Famil. II. 16. 1. 92) Vgl. ausser den oben angeführten Stellen, Ad Attic. IV. 19. 2. an Cicero, Ad Attic. IX. 6. a; IX. 16; X. 8 b etc. 94) M. T. Cicero, Ad Attic. VIII. 11. 2. und Caesar 5 Cicero hat niedrücklich als mals Caesar aus einen Tyrannen betrachtet. 10 liberat Cesarem, cum ei non dolum, sed opinionis errorem im5 ponit? Sine comparatione quidem graviora sunt, que culpa contrahit, quam quod per errorem susceptum est. Et eo loco quo sibi tyrannum imposuit, nonne nomen Cesaris tacuit, quasi vereretur expresse dicere, quod tamen volebat omnibus persuadere? Michi vero cuncta cogitanti videtur Cicero Cesarem semper, dum viveret, multis laudibus affecisse, non solum ante bella civilia, sed postquam illis quinque triumphis finis armis impositus est.95) Lege, si placet, orationes eius pro M. Marcello Cicero hat die vel Q. Ligario.9") Lege, precor, et eius epistulam ad Servium Regierung Sulpicium. Cum enim de restitutione Marcelli mentionem fecis- § 7. zum Vorteil des set, inquit:,,Ita michi pulcher hic dies visus est, ut speciem Vaterlandes ge- aliquam viderer videre quasi reviviscentes rei publice."97) Nec priesen. hoc tacuit oratione, qua gratias egit Cesari pro restitutione Marcelli. Nam, cum Cesar iactare diceretur satis se diu vel nature vixisse vel glorie:,,Satis" inquit Cicero,,si ita vis, fortasse natura: addo etiam, si placet, et glorie: at, quod maximum est, patrie, certe parum,"98) ut statum illum rei publice qui resedit in Cesare non ad tyrannidem, sed ad rem publicam pertinere vir libertatis avidissimus iudicarit. Caesars als eine reichende ge 10 Auch der Sieg der Partei hätte die phis. Nec dissimilem conditionem rerum futurarum sensit, si § 8. pompeianischen triumphasset Pompeius. Vide quid super hoc M. Marcello Alleinherrschaft — 5. P V comparacione. - 6. P V S M loci. — 7. G tirannum. — 8. M veretur; zur Folge gehabt nach quasi, vel ausgestrichen; V verreretur.-9. G Mihi. 11. M trihum§ 7. 1. G eius orationes. 2. G et L. Ligario; S pro Marco Marcello vel (pro ausgelös oht) Quinto Ligario. 3. V G sulipitium; am Rande links: Cicero in oratione . . . P restitucione; mencionem; G fehl. menti- 4. V am Rande rechts: testus; M iste; dies; spetiem. — 5. M nach quasi, vel ausgelöscht; G rei publice reviviscentis. 6. S agit; G qua Cesari gratias egit; P V restitucione. 8. S fortasse falsch wiederholt. onem. 95) M. T. Cicero, Ad Famil. VI. 6. 8; Ad Attic. VIII. 15, 1; Pro Rege Deiotaro 13. 35; In P. Vatinium. 6. 15; Pro P. Sextio 63. 132; De prov. consular. 17. 40 etc. 96) M. T. Cicero, Pro M. Marcello 1. 1. ff.; Pro Q. Ligario 1. 1. ff. 97) Wörtlich aus M. T. Cicero, Ad Famil. IV. 4. 3. 98) Wörtlich aus M. T. Cicero, Pro M. Marcello 8. 25. 5 scribat: ait enim:,,primum tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum: deinde non habet, ut nunc quidem est, id vitii res. Dicere fortasse que sentias non licet, tacere plane licet. Omnia enim delata ad unum sunt. Is utitur consilio ne suorum quidem, sed suo. Quod non multo secus fieret, si is rem publicam teneret, quem secuti sumus. An qui in bello, cum omnium nostrum coniunctum esset periculum, suo et certorum hominum minime prudentium consilio 10 uteretur, eum magis communem censemus in victoria futurum fuisse, quam incertis in rebus fuisset ?"99) Et post aliqua in eandem sententiam subdit:,,Omnia sunt misera in bellis civilibus, sed miserius nichil, quam ipsa victoria, que, etiam si ad meliores venit, tamen eos ipsos ferociores impotentioresque reddit: ut 15 etiam si natura tales non sint, necessitate esse cogantur. Multa enim victori eorum arbitrio, per quos vicit, etiam invito facienda sunt. An tu non videbas mecum simul, quam illa crudelis esset futura victoria ?100) Respice, frater optime, quid Cicero de victoria pompeiana sentiret? Que cum ita fuerint, videtur michi lauda§ 9. tissimis illis Rome principibus necessarium fuisse non pugnare pro partibus, sed consiliis opibus conatibusque cunctis, ne pug- wendige Folge naretur, obsistere, vel civile certamen armis iustis et pro sanguine des Bürgerprohibere; quando quidem non omnino ne quisquam, sed uter regeret et rerum summam et moderamen assumeret, certabatur. 3. M scribit. § 8. 1. G rerum conditionem; P V condicionem. 2. G si Pom- - - 5. P vicii; S unter vitii iudicii 7. Sam Rande links: noli - 10. G nach certo 11. V cum. - 13. PV 17. P V eciam. ergo mirari supra quando apud celium sic loquitur. -- 99) Wörtlich aus M. T. Cicero, Ad Famil. IV. 9. 2. 20 Die Alleinherrschaft als not krieges 10 ische Regierung Wunden des Vaterlandes ge Non solum enim signa pares aquile et pila minantia pilis,101) sed utrimque par impietas, par furor et equalis ambitio, par votum opprimendi concives, tollendi leges, et illud equum ducere, quod placeret prodessetque victoribus. Non tuende rei publice, sed opprimende certamen illud fuit. Quis iustius induit arma, scire nefas, ut ille ait.102) Nunc quoniam cives, in Die rücksichts- duas secti factiones, quinam imperaret, decertare voluerunt, § 10. volle unpartei- dei dispositione factum est ut victor Cesar fuerit. Qui quidem, Caesars hat die quod nemo negaverit, mira clementia teterrimum bellum ac arma civilia, quibus nichil potest esse crudelius, compensavit. heilt. „Vicit enim is," ut inquit Cicero,,,qui non fortuna inflammaret odium, sed bonitate leniret," 103) de cuius felicitate benignaque natura non dubitavit Arpinas dicere:,,Vidimus tuam victoriam preliorum exitu terminatam: gladium vagina vacuum in urbe non vidimus. Quos amisimus cives, eos martis vis perculit, non ira victorie; ut dubitare debeat nemo, quin multos, si fieri posset, C. Cesar ab inferis excitaret, quoniam ex eadem acie conservat quos potest."104) Et quis iudicat hos mores, hos affectus, hec gesta tyrannidem appellari ? Sed queris titulum. Audi Senecam, quem quidam Florum § 11. Caesars auf den vocant.105) Ipse quidem hystorie romane compendio post 7. P minancia. - 8. P V ambicio. 12. G nephas; V am Rande links: Lucanus. § 10. 1. P facciones; G V imperarent; M imperare. - 2. PV disposicione. 3. Sam Rande links: Hoc est fortius argomentum tuum, Coluci, sed vide ne melius dictum sit permissione propter peccata ne amplius bono libertatis uterentur: quamquam preter hoc nichil sequitur Cesarem non fuisse tyrannum, quamvis Pompeius futurus fuisset eo deterior. 3. P clementia. 6. G celum inflammaret; M hodium. 10 Begründung der Willen der 4. G nihil. -- - 7. Get statt de; V am Rande rechts: arpinas. - 10. G martis ius; S vis martis; V ita; G nemo debeat. 13. G tirannide; S am Rande links: Non hos: sed invasionem et finalem einruptionem: vide tuam diffinitionem de tyranno. - § 11. 1. V am Rande rechts: Seneca. 2. MGPV historie. 101) M. Ann. Lucani, De Bello civili. Lips. 1905. I. 6-7: „„. . . in- 103) Fast wörtlich aus M. T. Cicero, Pro Marcello. 10. 31. $ 12. bella Cesaris sic concludit:,,Hic aliquando finis armis fuit: 5 10 der Regierung Qui cum iure pro meritisque fuerit evectus, tantaque Rechtmässigkeit humanitate, non in suos solum, sed in hostes, quia cives erant, Caesars: Caesar visus sit, dici ne potest appellarique tyrannus ?107) Non video war kein Tyrann. qua ratione possit hoc, nisi iudicare voluerimus ad libidinem, affirmari. Quare concludamus hoc articulo Cesarem non fuisse 5 tyrannum, quoniam iure non iniuria in communi re publica tenuit principatum. 4. G S incruencta; S clemencia. 5. S Affranium. - 6. MGP VS didicerat generum timere filiamque. 7. MG PVS patruelibusi M. Silla. 8. G Suetonium. Detegis iniuris vel ignorantiam vel invidiam: sed desine te 106) Wörtlich aus L. Ann. Flori, Epitom. II. 13. 90. 107) Vgl. auch bei dem Comment. d'anon. fiorent. alla Divina Commed. del sec. XIV, herausg. d. Fanfani, Bologna. 1886. I. s. 711: „,. . . Fue Cesare il maggiore perdonatore che fusse mai: la clemenza, la benignità di Cesare era un porto a chiumque l'avesse offeso..." |