kriegen kann die in der willkür Alleinherrscher liegen. quam inter vos civile bellum tantaque discordia succrevisset. Nach einer Zeit Potuit, imo debuit vos docere Sillanorum temporum vasti- § 17. von Bürger- tas proximaque dissensio, ad illa tollenda necessarium fuisse Rettung des monarcham, in quem ordine debito totum corpus rei publice Vaterlandes nur dirigeretur. Nam in illa, quam diligebas, politia vel aristolichen Regierung cratia, malorum remedium, vel esse non poterat dissideneines gerechten tibus animis, vel tam difficulter et periculose, quod nichil minus tempori conveniret. Sicut, occiso Cesare ruptaque monarchici principatus armonia, rerum experientia clarum fecit: mox enim ad bella civilia fuit reventum; ut nedum utile, sed necessarium fuerit ad unum devenire principem, in cuius manibus tot rerum motus et animorum contrarietates iustitia et equitate regnantis simul discerent convenire atque coalescere. Hätte sich nicht Quod si factum in Octavio non fuisset, numquam romana § 18. der Herrschaft rabies quievisset, numquam fuisset finis malis, ceptumque dauerhaft be- civile certamen ad confectionem ultimam romani nominis mächtigt, so processisset. Cumque legamus Octavium de restituenda re wäre der römische Staat publica multotiens cogitasse, nichil crediderim eum ab illius von den Bürger-intentionis proposito dimovisse, nisi quod videbat in contengerichtet worden. tionem omnia reditura.129) Non erat enim expiatum fermentum § 17. 1. P immo; M ymo; V G M Syllanorum. 3. V G monarchiam. — 10 kriegen zugrunde 6. G difficiliter; G nihil. 10. G ad unum principem devenire. cia. § 18. 2 S quieviscet; G malis finis fuisset. 3. P confeccionem. — secundum quod potest Deo adsimilatur. Sed genus humanum maxime Deo adsimilatur quando maxime est unum... Sed tunc genus humanum maxime est unum, quando totum unitur in unum, quod esse non potest, nisi quando uni Principi totaliter subiaceat..." etc. auch Guil. Ockam Dialog. III. p. I. L. 2. c. 9-11 etc.: vgl. andere Anführungen bei Gierke, Deutsche Genoss. III. s. 560. Anm. 107. 129) C. Sueton. De vita Caesar. Div. August. 28:,,... De reddenda republica bis cogitavit: primum post oppressum statim Antonium... ao rursus illud, nec animi civium a commotione tanti fremitus requierant. 10 Caesars ist als land zu be 5 trachten. $ 19. sepe reperitur vocabulum istud,,fraus". Quare concludamus illos Die Ermordung Cesaris occisores non tyrannum occidisse, sed patrem patrie et ein Verbrechen clementissimum ac legitimum principem orbis terre, et tam gegen das Vatergraviter contra rem publicam erravisse, quam grave et detestabile potest esse in quiescente re publica civilis belli furorem et rabiem excitare.131) Nec illis imponere volo superbiam spiritus, qua nedum meliorem supra se perpeti non poterant, sed secum etiam nec parem. Non imponam et ambitionem, qui Die Mörder non solum honores ac magistratus sperabant, sed inter sum- sich keinen wirkmos Rome senatus populique romani principes numerari: hanc lichen Ruhm eroptabant: hanc intendebant gloriam. Sed ea non parricidio non scelere non superbia non ambitione paranda fuit. Veram 5 gloriam vera virtus gignit, nec alibi quam in vere virtutis laudibus reperitur. Et hec de quarto quem promisimus articulo dicta sufficiant. § 20. 8. P V commocione, M comotione. 12. P decepcionis. 9. V am Rande links: Maro. 11. G ratibusque; P opida; G oppidaque; infundere. 6. M volo imponere. 7. G super. bicionem. - 3. G numerare. - taedio diuturnae valetudinis cum etiam magistratibus ac senatu domum accitis 131) Wahrscheinlich hatten Coluccio zu seiner Schätzung der Regierung Caesars haben worben. Das Dante'sche Urteil über 5 Quod Dantes iuste posuerit Brutum et Cassium in inferno Kap. V. inferiori tamquam singularissimos proditores. Rubrica. Quoniam ergo Cesar, ut luculentissime probatum est, § 1. tyrannus non fuit titulo, quem grata non coacta patria sibi delegit in principem, non fuit et superbia, qui clementer et cum humanitate regebat, clarum est quod sceleratissime fuit occisus. Unde Dantes noster spiritualem designans vitam, attento quod proditio, que numquam obrepit sine fidei violatione, omnium peccatorum gravissimum est, congelatos glacie proditores infimo statuit in inferno, ubi Luciferum tricipitem totius mundi locavit in centro, formans tria illa capita: medium 10 coloris rubei, sinistrum vero nigerrimum, dexterum autem inter album et croceum, que coloris qualitas pallor est. Die Darstellung Judam autem, qui Christum prodidit, figuravit Dantes § 2. mediis demonis immersum faucibus, capite per Luciferum mordicus arreptum, miserabiliter affici: Brutum sinistri: Cassium dexteri rictu capitis apprehensos pedibus eterne comme5 stionis supplitio lacerari:132) Que quidem omnia per poetam singularissimum divine rationis examine ficta sunt. Hos enim proditores, quorum unus eterni dei filium, patrem et creatorem omnium, pretio prodidit; alii patrem patrie, Brutus autem etiam patrem proprium scelere proditionis occiderunt, loco personaque Dantes. - Cap. 5o. § 1. Sam Rande links: Melius lutulentissime. 2. G tirannus; M choacta; S am Rande links: Mentiris quoniam hec armis pressa civitas pertulit. - 5. V am Rande links: Dantes; P a m Rande links: Dantes Florentinus. 6. G actenti; P prodicio. 9. P tocius; P tris illas facies. 7. P violacione. 8. P trifontem. Judas. 2. S capitu. ... dem; § 2. 4. M G V dextri. 9-10. P mediam... sinis1. V am Rande links: 3.-4. P sinistre... dextre faciei; G pedibus apprehensos. 5. P comestionis; V fehl. qui. am Rande rechts: Brutus rechts: satis inepte narras. - 7. G omnium creatorem. precio; G patrie patrem; PV eciam. 132) Dante, Inferno XXXIV. 37-45, 55–67. 5 § 3. Luciferi punientis equavit. Modo vero capitibusque quibus tor- Allegorische Auslegung des quentur sic eos secrevit, quod gravitas peccati per singulos disDante'schen cernatur. Et colores quidem trium capitum referri possunt ad tres Urteiles. effectus, qui gignuntur in mentibus peccatorum: primus est rubor ex morsu conscientie; secundus est pallor ex metu pene; tertius est nigredo qui color est nota ex macula culpe.183) Que licet omnibus peccatoribus communia sint, inter hos tres tamen specialiter dividuntur. Judas enim in rubeo capite, quod primum est, immersus caput Luciferi faucibus penas luit: „Juda" quidem, ut ex libro Phylonis probat Jeronimus, hebraice 10 scriptum,,laudatio“ sive,,confessio“ latine dicitur et interpretatur: ,,Judas" autem,,confitens" sive,,glorificans".134) Hic enim penitentia ductus referens triginta argenteos inquit:,,Peccavi tradens sanguinem iustum": Vox quidem confitentis est,,,peccavi tradens": glorificantis autem sive laudantis vox fuit,,sanguinem iustum" 135) Is ergo qui penitens laqueo se suspendit primo rubeoque capite punitur immersus. Cassius, de quo legitur, quod cogitans Brutum esse devictum, et ob id metuens in manus hostium devenire, uni de proximis caput prebuit abscidendum. § 3. 1. P vultibusque. 2. G discernantur. 3. P facierum. 4. Sam Rande links: Nota allegoriam de tribus capitibus Luciferi secundum colucium. — 5. M coscientie; P consciencie; S palor.; PS tercius. 6. S nigredo ex parte. 7. S fehl. tres. 8. V Judax; P in rubea facie que prima est. 10. P Philonis; V am Rande links: Jeronimus. 11. P laudacio; M interpetratur. — 12. G glorificatus. — 13. P penitencia. 14. G est confitentis. 19. G de proximo. 16. P ore primo rubeoque. 133) Über die Originalität dieser Auslegung, vgl. oben Einleit. S. 15—17. 134) Vgl. S. Hieronim. Liber de nominibus Hebraicis, in Migne. 23. 3. n. 12. s. 825: „,... Juda, laudatio sive confessio: . . . Judith laudans aut confitens..."; Epistul., in Migne. 22. 1. ep. 39 n. 179. s. 467: Si Judas confessio interpretatur:...“ auch Origen., Homil. in Genes., in Migne, Patr. Graeco-Lat. 17, Hom. 17. n. 107. s. 256: ,... Judas enim post haec sequitur, qui purgat confessionis peccata, quia Judas confessio interpretatur lingua latina . . .“ 135) Evang. sec. Matth. XXVII. 34: Tunc videns Judas qui eum tradidit ut damnatus esset, poenitentia ductus rettulit triginta argenteos principibus sacerdotum et senioribus dicens: peccavi tradens sanguinem iustum. . . et abscens laqueo se suspendit. . ." 15 25 20 Hystoria quidem habet quod illa pugna Brutus exercitui occurrit Octavii, quem repulsum atque confectum castris exuit: vidente tamen C. Cassio equites ad capienda castra cum impetu recurrentes, cum fugisse crederet, actum de Bruto ratus, in tumulum se redegit et, exploratore tardius redeunte, metu se contulit ad mortem voluntariam subeundam136). Qua consideratione fuit a Dante capiti pallido deputatus. Brutus vero, licet Octavii victor, cum superatum videret Cassium, et licet sero sciret eadem die maritimo bello se fuisse victores, omnia tamen languescere cernens et Cassium mortuum, scelere et impietate cause victus, hauriendum latus uni sociorum exhibuit.137) Et quoniam nota criminis maior eidem inusta fuit, eo quod Cesaris filius putaretur; ipsum nigro capiti Dantes, ut cernitur, assignavit.138) Et quod filius eius fuerit, qui sciunt Cesari cum 20. M P S historia. - 22. V G S Antonio s tatt C Cassio. 23. G actu. — 26. P consideracione; faciei pallide. 27. G meror statt victor; Cassium videret superatum. 30. M sotiorum. 30 31. S fehl. maior; am Rande links: Dic ab emulis libertatis et bonorum ad paliandum quod volebant; G iniusta. 32. MS filius Cesaris; P vultui nigro. 136) A. Flori, Epitom. II. 17. 12: ,,... Cassius inclinatu cornu suorum cum captis Caesaris castris rapido impetu recipientes se equites videret, fugere arbitratus evadit in tumulum. Inde pulvere et strepitu, etiam nocte vicina eximentibus gestae rei sensum, cum speculator quoque in id missus tardius renuntiaret, transactus de partibus ratus uni ex proximis auferendum praebuit caput...": auch Valer. Maxim. IX. c. 9. u. 2. Brutus cum in Cassio etiam 187) A. Flori, Epitom. II. 17. 14: suum animum perdidisset, ne quid ex constituti fide resignaret ita enim non superasse bello convenerat ipse quoque uni comitum suorum confodien dum praebuit latus . . ." 138) Vielleicht hat Coluccio, für die den gewaltsamen Tod des Brutus und des Cassius betreffenden Stellen, Benven. da Imola, Coment. sup. Dantis Como ed. herausg. v. Lacaita cit. II. s. 559, vor den Augen gehabt:,,... Cassius contra Antonium ardenter pugnans cum compulisset ipsum retrocedere, visus est videre Julium Caesarem obvium facientem impetum in eum. Credo ego quod timor animi finxit sibi talem imaginem, quo monstro perterritus refugit: et cum iam sui invasissent castra Augusti . . Cassius. . . videns suos reverti, credens illos fugere, fugit in montem proximum; sed pulvis, strepitus et nox vicina non permiserunt sibi sentire rem. Unde cum explorator ad hoc missus tardaret reverti, Cassius proprio gladio |